مواد مخدر (Narcotic) يا سرخوش نما، نامي عمومي براي انواع مختلفي از داروها و تركيبات طبيعي، شيميايي است كه معمولا خاصيت تسكين دهنده و مسكن داشته اغلب به دليل احتمال ايجاد وابستگي به مصرف جزو مواد اعتيادآور طبقه‌بندي شده و معمولاً خريد و فروش آن‌ها ممنوع است.

بسم الله الرحمن الرحيم

خريد و فروش، جابجايي و پنهان كردن موادمخدر در اكثر كشورها از جمله ايران ممنوع مي‌باشد و براي آن مجازات در نظر گرفته شده‌است.

انواع مختلفي از مواد مخدر و اعتيادآور وجود دارند و به همين دليل، فرد معتاد در طول زمان، براي ارضا و احياي حس نئشگي، معمولاً از مادهٔ مخدر به مخدري قوي‌تر نيازمند مي‌شود. بنابر آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ ميلادي، از ميان ۲۲۰ ميليون مصرف‌كننده مواد اعتيادآور در جهان، بيش از ۱۶۰ ميليون نفر (افزون بر ۷۰ درصد) حشيش و فراورده‌هاي گياه شاه‌دانه هندي (كانابيس) استفاده مي‌كنند.

تعريف ماده مخدر

مواد مخدر تركيبات شيميايي هستند كه مصرف آن‌ها تغييراتي شيميايي بر روي سيستم عصبي ايجاد مي‌كند و باعث ايجاد لذت، تغيير هوشياري، بي‌حسي مي‌شود. بنابراين پتانسيل ايجاد اعتياد و سوءمصرف در آن‌ها وجود دارد ولي شدت آن بسته به اثر ماده متفاوت است.

اعتياد:

اعتياد نوعي بيماري مغزي مزمن، پيشرونده و عودكننده است كه باعث مي‌شود با وجود پي آمدهاي ناگوار مصرف مواد، فرد معتاد باز هم براي به دست آوردن يا مصرف مواد مخدر خود را به هر دري بزند.

اعتياد از آن جهت بيماري محسوب مي‌شود كه مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعاليت آن را تغيير مي‌دهد. تغييراتي كه بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود مي‌آيد ممكن است پايدار و بلند مدت باشد و به ايجاد رفتارهايي زيانبار در كساني كه مواد مخدر مصرف مي‌كنند منجر شود. اعتياد كاملاً شبيه به ساير بيماري‌هاي مزمن همچون بيماري قلبي يا [ديابت] است. چراكه در هر دوي اين بيماري‌ها فعاليت عادي و سالم يكي از اندام‌هاي بدن مختل شده و پيامدهاي زيانباري به همراه مي‌آورد. بايد توجه داشت كه اين بيماري‌ها قابل پيشگيري و قابل درمان هستند، ولي چنانچه اقدامي هر چه سريع تر در مورد آن‌ها صورت نگيرد تا پايان عمر ادامه پيدا خواهند كرد.

آثار مواد مخدر بر مغز:

مهم‌ترين محل تأثير مواد مخدر بر مغز است. در مغز گيرنده‌هايي وجود دارد كه اين مواد بر آن‌ها اثر مي‌كنند. اين گيرنده‌ها به ۳ گروه تقسيم مي‌شوند:

1. اثر بر گروه اول سبب تنظيم و كاهش احساس درد، كاهش فعاليت مركز تنفس، يبوست و اعتياد مي‌شود.
2. اثر برگيرنده‌هاي دوم سبب كاهش احساس درد و افزايش حجم ادرار مي‌شود.
3. اثر مواد مخدر بر گيرندهاي گروه سوم سبب كاهش احساس درد مي‌شود.

مواد مخدر پس از مصرف وارد سيستم ارتباطي مغز شده و فرايند عادي ارسال، دريافت و پردازش اطلاعات از سوي سلول‌هاي عصبي را مختل مي‌كنند. ساختار شيميائي برخي از مواد مخدر از جمله ماري‌جوانا و هروئين شبيه نورون‌هاي فرستنده طبيعي مغز است و در نتيجه نورون‌ها را تحريك مي‌كند. شباهت ساختار شيميائي اين گونه مواد مخدر به نورون‌هاي فرستنده طبيعي سبب مي‌شود تا سلول‌هاي گيرنده مغز فريب خورده و اجازه دهند تا مواد مخدر وارد سلول‌هاي عصبي شده و آن‌ها را تحريك كنند. گرچه ساختار شيميائي اين گونه مواد مخدر شبيه ساختار مواد شيميائي مغز است اما سلول‌هاي عصبي مغز را به‌طور طبيعي تحريك و فعال نمي‌كنند و سبب مي‌شوند تا پيام‌هاي غيرعادي در شبكه عصبي مغز جريان پيدا كنند. برخي ديگر از موادهاي مخدر همچون آمفتامين و كوكائين باعث مي‌شوند تا سلول‌هاي عصبي مغز به مقدار بسيار زيادي نورون‌هاي فرستنده طبيعي ايجاد كند يا از گردش عادي اين مواد شيميائي در مغز جلوگيري مي‌كنند. ايجاد چنين اختلالي سبب مي‌شود تا يك پيام بسيار قوي در مغز ايجاد شده و كانال‌هاي ارتباطي مغز مختل شود. تفاوت ميان طنين پيام طبيعي و پيامي كه بر اثر مصرف اين گونه مواد مخدر در مغز ايجاد مي‌شوند شبيه تفاوت ميان سخناني است كه كسي در گوش شما زمزمه كند و صدايي كه با فرياد كشيدن در برابر ميكروفون ايجاد مي‌شود.

سرعت تاثير گذاري مواد مخدر:

1. خوردن: بين ۲۰ تا ۳۰ دقيقه
2. تزريق كردن در رگ:بين ۱۵ تا ۳۰ ثانيه
3. تزريق كردن در ماهيچه: بين ۳ تا ۵ دقيقه
4. استنشاق: بين ۵ تا ۸ ثانيه
5. ريختن در چشم: بين ۳ تا ۵ دقيقه

دسته‌بندي

مواد مخدر را مي‌توان به سه گروه اصلي ،تقسيم بندي كرد:

آرامبخش:

مواد مخدري كه واكنش‌هاي مغز را آهسته مي‌كند. (depressant)

اثرات: كم شدن سرعت تنفس و ضربان قلب - كم شدن فشار خون - خواب‌آور

(هروئين، ترياك، مورفين)

محرك:

مواد مخدري كه به سيستم عصبي بدن سرعت مي‌بخشد. (stimulant)

اثرات: بيشتر شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، بيشتر شدن فشار خون، جلوگيري از خواب مثال (كوكائين- آمفتامين)

توهم‌زا:

مواد مخدري كه باعث حالت‌هايي مثل هذيان مي‌شود. (hallucinogen)

اثرات: از دست دادن حافظه؛ لرزش؛ حالت استفراغ و عوض شدن اخلاق

(فن‌سيكليدين - ال‌اس‌دي - مسكالين)

انواع مواد مخدر

حشيش:

حشيش (HASHISH) به‌صورت تكه‌هاي جامد، از رزين گياه شاهدانه مي‌باشد، قهوه‌اي يا مشكي است.

خطرات كوتاه مدت: احساس سردرگمي، اضطراب، هراس، بدگماني، توانايي يادگيري كاهش مي‌يابد، هماهنگي حركات مختل مي‌شود.

خطرات دراز مدت: پارانوئيد، اسكيزوفرني، جنون، روان‌پريشي، افسردگي و اضطراب، استعمال آن همراه با سيگار سبب آسيب جدي به ريه‌ها مي‌گردد.

ماري‌جوانا:

ماري‌جوانا (MARIJUANA OR CANNABIS) از گل گياه شاهدانه (ماده) بدست مي‌آيد. اين ماده يك عنصر فعال به نام THC دارد. سرشاخه‌هاي گلدار گياه شاهدانه را كه حاوي مقادير بالا THC مي‌باشد ماريجوانا مي‌نامند كه اين ماده در كشورمان بيشتر به اسم «گل» شناخته مي‌شود.

خطرات: پارانوئيد، سرگيجه، خشكي ملتحمه چشم، افزايش فشار خون.

هروئين:

هروئين (HEROIN) از خشخاش بدست مي‌آيد، شكل تغيير يافته مورفين است. خطرات: اين ماده مخدر مي‌تواند موجب تهوع و استفراغ شود. بسيار اعتيادآور است، هپاتيت، استعمال بيش از حد تنفس را متوقف كرده و سبب مرگ مي‌شود. چون با موادي همچون گچ، آرد، تالك و غيره تركيب مي‌گردد استعمال تزريقي آن سبب ايجاد حساسيت در بدن و خارش شديد مي‌شود. صدمه به قلب و عروق خوني، عفونت، هموروئيد و سوء تغذيه، آسيب به كبد و كليه.

مورفين:

مورفين (MORPHINE) كه از ترياك گرفته مي‌شود و به دو صورت مايع و پودر مصرف مي‌گردد، مصرف اين مواد در بين جوانان زياد است و ماده‌اي خواب‌آور و اثرات ترياك را دارد. داروي مورفين يك داروي ضد درد قوي اما مخدر است. آمپول مورفين در دردهاي شديد مانند درد ناشي از سكته قلبي تزريق مي‌شود.

كوكائين:

كوكائين (COCAIN) گرد سفيد رنگي كه از برگ‌هاي خشك شده گياه كوكا به‌دست مي‌آيد. خطرات: استنشاق آن از راه بيني سبب آسيب به پره مياني بيني شده و در آن ايجاد حفره مي‌كند. آنقدر خطرناك است كه با اولين مصرف مي‌تواند سبب سكته قلبي شود. مشكلات تنفسي، آسيب به ريه، تشنج و مرگ ناگهاني. در دراز مدت نيز سبب پارانوئيد، توهم، خشونت و كاهش وزن مي‌گردد. به مغز و قلب نيز آسيب جدي مي‌رساند. كوكائين يك ماده محرك اعتيادآور قوي است و مستقيماً بر مغز اثرگذارده. وابستگي رواني و جسمي به كوكائين حتي پس از يك بار مصرف به وجود مي‌آيد.

ال اس دي:

ال اس دي (LSD) مخفف LYSERGIC-ACID-DIETHYLAMIDE است. خطرات: افسردگي، روان‌پريشي، پرخاشگري، جنون، تشنج، مرگ، خودكشي از عواقب مصرف آن به‌شمار مي‌رود.

اكستازي:

اكستازي (ECSTASY) يكي از رايج‌ترين داروهاي مورد استفاده در پارتي‌ها و مهماني‌هاي شبانه است. خطرات: گرمازدگي، افزايش شديد گرماي بدن كه بسيار خطرناك است، فرد براي رفع تشنگي ممكن است آب فراوان بنوشد كه اين خود سبب رقيق شدن بيش از حد خون و از ميان رفتن تعادل سديم خون شده و سبب تورم اعضاء بدن همچون مغز و در نهايت مرگ فرد مي‌شود، پس از يكي دو روز بعد فرد احساس افسردگي و خستگي مي‌كند، سبب آسيب به كبد، كليه و مغز مي‌شود، توهم گويي، استفراغ، تشنج.

كتامين:

كتامين (KETAMIN) كه به عنوان مخدر نام برده مي‌شود، دارويي است كه مصارف پزشكي دارد اما در عين حال مورد سوءمصرف نيز قرار مي‌گيرد.

خطرات: در كوتاه مدت سبب مشكلات بينايي، عدم تعادل و هماهنگي، توهمات وحشتناك و در دراز مدت سبب احساس گم‌گشتگي و جدايي از واقعيت مي‌گردد.

متادون:

متادون (METHADONE)يك دارو است كه به دليل خاصيت ضد درد و ضد سرفه اي كه دارد، براي ترك اعتياد به بسياري از مواد مخدر مانند هروئين و مورفين به كار مي‌رود.

خطرات: سبب كما و مرگ مي‌گردد.

آمفتامين:

آمفتامين (AMPHETAMINES)يك داروي محرك اعصاب است كه جزو كلاس فنتيلامين مي‌باشد. از جمله آثار مصرف آمفتامين بي‌خوابي، افزايش تمركز، كاهش خستگي و كاهش اشتها مي‌باشد. آمفتامين‌ها نوعي از مواد مخدر تحريك‌كننده و محرك هستند و اثراتي شبيه به كوكائين دارند.

خطرات: در كوتاه مدت سبب احساس اضطراب، افسردگي و خستگي مي‌شود، افزايش ضربان قلب و تنفس، اختلال در ديد، خشكي دهان، سرگيجه و خشونت، مرگ ناگهاني و سكته قلبي شده و در دراز مدت سبب توهم، وحشت‌زدگي، كاهش وزن، آسيب به مغز و حافظه، تشنج و مرگ مي‌شود.

قارچ:

قارچ (MAGIC MUSHROOMS)

خطرات: درد شكم، اسهال، تهوع. قارچ مقدس يا همان قارچ سيلوسايبين روان گردان محسوب مي‌شود.

جي اچ بي:

جي اچ بي (GHB) مخفف GAMMA HYDROXYBUTYRATE است.

خطرات: تهوع، خواب آلودگي، احساس گم‌گشتگي، تشنج و مشكلات تنفسي.

مواد استنشاقي:

حلالها (INHALANTS)

خطرات: كوتاه مدت سبب تهوع، سرفه شديد، لكه اطراف دهان، خفگي و در دراز مدت سبب سر درد، خون‌ريزي بيني، كاهش حس بويايي، كاهش اكسيژن به مغز و آسيب به مغز، آسيب به كليه‌ها، كبد و سيستم عصبي و شش‌ها مي‌شود.

استروئيد:

استروئيدها (STEROIDS)

خطرات: افزايش فشار خون، كلسترول بالا، بيماري كليه و كبد، صدمه به قلب، ديابت، يرقان، افسردگي، رفتارهاي خشونت‌آميز. در مردان: رشد سينه، تحليل بيضه، كاهش اسپرم، ناباروري، آكنه، سكته.

مسكن:

سركوبگرها و مسكنها (TRANQUILIZERS= DEPRRESSANT)

خطرات: اعتياد آور، كاهش انرژي، كاهش حافظه، افسردگي، بي‌خوابي و كاهش ميل جنسي.

پي سي پي:

پي سي پي (PCP)

اثرات: عدم تمركز، اضطراب، افسردگي.

اكسي كنتين:

اكسي كنتين (OXYCONTIN)

خطرات: مانند مسكن‌ها.

ترياك:

ترياك (OPIUM) خصوصياتي شبيه هروئين دارد. ترياك از گياهي به نام كوكنار يا خشخاش گرفته مي‌شود. با مصرف ترياك ابتدا نوعي خوشحالي زودگذر به شخص دست مي‌دهد. پس از آن مرحله منفي آغاز مي‌شود كه فرد را به مصرف مجدد ترياك وامي‌دارد. حركات ارادي معتاد پس از مرحله اول كند مي‌شود و شخص نسبت به امور بي‌تفاوت مي‌شود. مصرف ترياك مي‌تواند باعث مسموميت حاد و مزمن شود.

مواد روان‌گردان:

مواد روان‌گردان به ۴ گروه اصلي تقسيم‌بندي مي‌شوند:

• STIMULANT (محرك‌ها): افزايش انرژي، هوشياري ذهني و فعاليت جسماني، كاهش خستگي، سركوب گرسنگي، افزايش ضربان قبل و فشار خون. مثال: كوكائين و كافئين.
• DEPRESSANT (سركوبگرها): كاهش انرژي، هوشياري ذهني، ضربان قلب، فعاليت جسماني و سرعت تنفس، كاهش سرعت عكس‌العمل، خواب‌آور و القاء حالت رؤيا. مثال: الكل، مرفين و هروئين.
• HALLUCINOGENS (توهم زاها): تغيير و اختلال در خلق و خو، ادراك و حواس بينايي، شنوايي و احساسات، اختلال در درك زمان و مكان، در بعضي موارد همراه با ترس و وحشت، القاء حالت رؤيا. مثال: ماري جوآنا و ال اس دي.
• NARCOTICS (مخدرها): القاء بي‌حسي، كرختي، رخوت و خواب شديد.

انواع گياهان روانگردان:

• OPIUM POPPY (خشخاش)
• داروهاي استخراجي: هروئين، مورفين، كدئين، ترياك...
• CANNABIS SATIVA (شاهدانه)

داروهاي استخراجي: RAHYDROCANNABINOL كه ماده‌اي مسكن، شل‌كننده عضلات، خواب‌آور و آنتـي بيوتيك است.

COCA از آن كوكائين استخراج مي‌شود كه يك آلكالوئيد بي‌حس‌كننده موضعي است.

اعتيادآورترين مواد جهان

از ديدگاه پژوهشگران مختلف، پتانسيل اعتيادآور بودن يك ماده مخدر مي‌تواند از جنبه‌هاي مختلف مانند ميزان آسيبي كه وارد مي‌كند، ارزش خياباني ماده مخدر، مقداري از ماده مخدر كه سيستم دوپامين مغز را فعال مي‌كند و… مورد قضاوت قرار بگيرد.

هروئين:

هروئين ماده مخدري است كه سطح دوپامين در سيستم پاداش مغز را در آزمايش‌هاي صورت گرفته روي حيوانات تا ۲۰۰ درصد افزايش مي‌دهد. برخي از كارشناسان هروئين را اعتيادآورترين ماده مخدر جهان مي‌دانند و جدا از اين ويژگي آن را به عنوان ماده‌اي خطرناك نيز طبقه‌بندي مي‌كنند زيرا دوزي كه مي‌تواند موجب مرگ فرد شود تنها پنج برابر بيشتر از دوزي است كه نشئگي را موجب مي‌شود. هروئين به عنوان دومين ماده مخدر مضر از نظر آسيب رده‌بندي شده‌است.

الكل:

اگرچه مصرف الكل در بسياري از كشورهاي جهان قانوني است اما يكي ديگر از اعتيادآورترين مواد در جهان شناخته مي‌شود. الكل آثار بسياري روي مغز مي‌گذارد. آزمايش‌هاي صورت گرفته روي حيوانات از افزايش سطح دوپامين در سيستم پاداش مغز بين ۳۶ تا ۴۰ درصد حكايت دارند و هرچه ميزان مصرف الكل افزايش يابد، سطح دوپامين نيز افزايش مي‌يابد. برخي از كارشناسان الكل را مخرب‌ترين ماده مخدر مي‌دانند كه آسيب‌هاي ناشي از مصرف آن بر بدن انسان مي‌تواند به مرگ نيز منجر شود.

كوكائين:

كوكائين به صورت مستقيم در ميزان دوپامين مورد استفاده مغز براي انتقال پيام از يك نورون به نورون ديگر اختلال ايجاد مي‌كند. در اصل، كوكائين نورون‌ها را از غيرفعال كردن سيگنال دوپامين بازمي‌دارد كه به فعال‌سازي غيرطبيعي مسيرهاي پاداش مغز منجر مي‌شود. آزمايش‌هاي صورت گرفته روي حيوانات نشان داده‌اند كوكائين افزايش سطح دوپامين به ميزان سه برابر بيشتر از سطح عادي را موجب مي‌شود. كراك كوكائين كوكائين توسط كارشناسان به عنوان سومين ماده مخدر مخرب و پودر كوكائين كه نشئگي خفيف را موجب مي‌شود به عنوان پنجمين ماده مخدر مخرب رده‌بندي شده‌است. حدود۲۱ درصد از افرادي كه كوكائين را امتحان مي‌كنند در زندگي خود به آن اعتياد پيدا خواهند كرد. كوكائين همانند ديگر محرك‌هاي اعتيادآور مانند متامفتامين و آمفتامين مي‌تواند مشكل آفرين باشد.

باربيتورات‌ها:

باربيتورات‌ها گروهي از مواد مخدر هستند كه در ابتدا براي درمان اضطراب و به عنوان ماده خواب‌آور استفاده مي‌شدند. اين مواد در پيام‌رساني شيميايي مغز اختلال ايجاد مي‌كنند و غيرفعال شدن بخش‌هاي مختلف مغز را موجب مي‌شوند. در دوزهاي پايين، باربيتورات‌ها موجب شادي و سرخوشي مي‌شوند اما در دوزهاي بالاتر مي‌توانند مرگبار باشند زيرا موجب قطع تنفس مي‌شوند. اعتياد به باربيتورات در گذشته به واسطه تجويز پزشكان و در دسترس بودن رايج بود اما اين شرايط به‌طور قابل توجهي كاهش يافته‌است زيرا مواد مخدر ديگر جايگزين آن شده‌اند.

نيكوتين:

نيكوتين ماده اصلي اعتيادآور موجود در تنباكو است. هنگامي كه فردي سيگار مي‌كشد نيكوتين به سرعت توسط ريه‌ها جذب شده و به مغز ارسال مي‌شود. نيكوتين ماده مخدر اعتيادآور قدرتمندي محسوب مي‌شود و عوارض ناشي از آن سالانه مرگ افراد بسياري را در پي دارد. بنابر ارزيابي صورت گرفته توسط سازمان جهاني بهداشت، تنباكو تا سال ۲۰۳۰ موجب مرگ سالانه بيش از هشت ميليون نفر مي‌شود. آزمايش‌هاي صورت گرفته روي حيوانات نشان داده‌اند نيكوتين افزايش سطح دوپامين در سيستم پاداش مغز به ميزان حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد را موجب مي‌شود.

داروهاي ترك اعتياد به مخدرها

• بوپرنورفين (به عنوان ضد درد، مسكن قوي و جايگزين مواد مخدر و اعتياد آور)
• شربت ترياك (يك ماده مخدر و مسكن درد و اعتياد آور)
• متادون (داروي نگهدارنده براي مهار اعتياد به هروئين و مواد مخدر و اعتياد آور)
• حب جدوار (داروي ترك اعتياد، مسكن قوي و ضد درد با اثرات تقويتي بدون ايجاد وابستگي و اعتياد)
• نالوكسان (براي تشخيص و درمان مسموميت‌ها با مواد مخدر يا كماي ناشي از آن مصرف مي‌شود)
• نالتروكسان (به عنوان داروي كمكي براي درمان اعتياد به كار مي‌رود)

منابع:

1. ↑ سازمان مبارزه با مواد مخدر (۱۷ فروردين ۱۳۹۸). «خريد و فروش مواد مخدر در ايران». بايگاني‌شده از اصلي در ۸ سپتامبر ۲۰۱۳. دريافت‌شده در ۷ آوريل ۲۰۱۹.
2. ↑ «لشكر نشئگان، ارتش‌هاي جهان را شكست داد»، بي‌بي‌سي فارسي
3. ↑ «تاثيرات ماري جوانا بر بدن».
4. ↑ «مصرف هروئين، اعتياد، اثرات و ترك هروئين». سايت پزشكي و مجله سلامتي راستينه. ۲۰۱۸-۰۳-۱۲. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
5. ↑ «مورفين». دروانا. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
6. ↑ «كوكائين چيست؟ عوارض مصرف و روش‌هاي درمان». كلينيك آكسون. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
7. ↑ اميني، مرجان (۲۰۱۸-۰۵-۰۱). «همه چيز در مورد ال اس دي (L.S.D) يك ماده مخدر توهم زا». دلگرم. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
8. ↑ «۱۶ حقيقت جالب و تكان دهنده در مورد اكستازي كه احتمالاً از آنها مطلع نبوديد». روزياتو. ۲۰۱۶-۱۰-۰۵. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
9. ↑ خبرگزاري باشگاه خبرنگاران (۲۰۱۶-۰۷-۱۲). «كتامين مخدر هست، نيست، چيست؟». خبرگزاري باشگاه خبرنگاران | آخرين اخبار ايران و جهان | YJC. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
10. ↑ «مقايسه اثر متادون و مرفين بر درد بعد از عمل هاي جراحي توراسيك در بيماران معتاد به ترياك». مجله دانشگاه علوم پزشكي كرمان. ۱۳۸۲. دريافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱. از پارامتر ناشناخته |نويسندگان= صرف‌نظر شد (كمك); بيش از يك پارامتر |نشاني= و |پيوند= داده‌شده است (كمك); بيش از يك پارامتر |وبگاه= و |ژورنال= داده‌شده است (كمك)